نحوه ثبت دادخواست اعسار چگونه است؟
مدعی اعسار، یا وکیل و نماینده قانونی او، می‌تواند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و تکمیل اطلاعات فرم الکترونیکی دادخواست اعسار، دادخواست اعسار خود را ثبت کند.
زمان ثبت و مراحل رسیدگی به دادخواست اعسار
مراحل ثبت اعسار باتوجه به اینکه در مورد پرداخت هزینه دادرسی باشد یا در مورد اعسار از پرداخت محکوم‌به باشد متفاوت است.
۱) مراحل رسیدگی به دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی
اگر ادعای اعسار، نسبت به اعسار از پرداخت هزینه دادرسی باشد، طبق قانون باید ضمن درخواست اولیه یا تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی مطرح خواهد شد. در این صورت، دادخواست اعسار با هزینه اندکی ثبت شده و دادگاه، ابتدا به دادخواست اعسار فرد رسیدگی خواهد کرد. طرح این ادعا به موجب دادخواست جداگانه نیز ممکن است. در صورت پذیرش اعسار، رسیدگی بدون نیاز به هیچ پرداختی، انجام خواهد شد.
براساس ماده ۵۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی، معافیت از هزینه دادرسی باید برای هر دعوا به طور جداگانه تحصیل شود ولی معسر می‌تواند در تمام مراحل مربوط به همان دعوا از معافیت استفاده کند.
۲) مراحل رسیدگی به دادخواست اعسار از پرداخت محکوم‌به
اگر ادعای اعسار، نسبت به اعسار از پرداخت محکوم‌به باشد، مدعی اعسار، ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه، زمان دارد تا دادخواست اعسار خود را با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و رعایت شرایطی که در مورد دلایل و ضمائم این دادخواست ذکر شد، ثبت کند. در مرحله بعد مدیر دفتر، ظرف ۲ روز از تاریخ وصول دادخواست اعسار، آن را به قاضی پرونده می‌رساند تا چنانچه حضور شهود را در جلسه دادرسی لازم بداند به مدعی اعسار اخطار شود که در روز مقرر شهود خود را حاضر نماید.
طبق ماده ۱۰ قانون اجرای محکومیت‌های مالی: پس از ثبت دادخواست اعسار دادگاه مکلف است فورا با استعلام از مراجع ذی‌ربط و به هر نحو دیگر که ممکن باشد نسبت به بررسی وضعیت مالی محکوم‌علیه جهت روشن شدن اعسار یا ایسار او اقدام کند.
طبق ماده بعد، در صورت ثبوت اعسار، چنانچه مدیون متمکن از پرداخت به نحو اقساط شناخته شود، دادگاه ضمن صدور حکم اعسار با ملاحظه وضعیت مالی محکوم، مهلت مناسبی برای پرداخت به او می‌دهد یا حکم تقسیط بدهی را صادر می‌کند. دادگاه در تعیین اقساط باید میزان درآمد مدیون و معیشت ضروری او را لحاظ کند و اقساط را به نحوی تعیین کند که محکوم توانایی پرداخت آن را داشته باشد.
اما اگر دعوای اعسار رد شود، طبق قانون، دادگاه ضمن حکم به رد دعوی، در صورت درخواست خوانده، مدعی اعسار را به پرداخت خسارات وارده بر خوانده دعوای اعسار محکوم می‌کند.
مدارک لازم برای طرح دعوای اعسار
طبق ماده ۸ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، مدعی اعسار در زمان طرح دعوای اعسار باید این مدارک را ضمیمه دادخواست اعسار کند:
-صورت کلیه اموال شامل: شرح کامل تعداد، مقدار و قیمت کلیه اموال منقول و غیرمنقول، مشتمل بر میزان وجوه نقدی که به هر عنوان نزد بانک‌ها، یا موسسات مالی و اعتباری ایرانی و خارجی دارد، به همراه مشخصات دقیق حساب‌هایش
-کلیه اموالی که به هر نحو نزد اشخاص ثالث دارد
-کلیه مطالبات مدعی اعسار، از اشخاص ثالث
-فهرست نقل و انتقالات و هر نوع تغییر دیگر در اموال مدعی از زمان یک‌سال قبل از طرح دعوای اعسار به بعد
اثبات اعسار در دادگاه و تقسیط محکوم
ادعای اعسار با استفاده از این روش‌ها در دادگاه قابل اثبات است:
-سوگند مدعی اعسار:
طبق ماده ۷ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، در مواردی که وضعیت سابق مدیون دلالت بر توانایی مالی مدعی اعسار داشته باشد یا اینکه مدیون در برابر بدهی، مالی دریافت کرده یا به هر نحو تحصیل مال کرده باشد اثبات اعسار برعهده خود اوست مگر اینکه ثابت کند آن مال تلف شده است در این صورت و نیز در مواردی که مدیون در برابر بدهی، مالی دریافت نکرده باشد هرگاه خوانده دعوای اعسار نتواند توانایی مالی فعلی یا سابق او را ثابت کند یا توانایی مالی فعلی یا سابق مدعی اعسار نزد قاضی محرز نباشد، ادعای اعسار او با سوگند فرد بدهکار، مطابق تشریفات مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی پذیرفته می‌شود.
-شهادت شهود از طریق شهادتنامه کتبی:
مدعی اعسار طبق شرایط قانونی برای اثبات ادعای خود باید شهادتنامه کتبی حداقل دو شاهد را به دادگاه ارائه دهد.
بر اساس ماده ۸ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، اگر مدعی اعسار در مواردی که بار اثبات اعسار برعهده اوست و در مواردی که سابقه ملائت (توانایی مالی) او اثبات شده باشد، بخواهد ادعای خود را با شهادت شهود ثابت کند باید شهادتنامه کتبی حداقل ۲ شاهد را به مدتی که بتوانند نسبت به وضعیت معیشت فرد اطلاع کافی داشته باشند به دادخواست اعسار خود ضمیمه نماید.
این شهادتنامه باید علاوه بر هویت و اقامتگاه شاهد، اطلاعات و موارد مندرج در ماده (۹) این قانون را، داشته باشد.
طبق ماده ۹ این قانون، شاهد باید علاوه بر هویت، شغل، میزان درآمد و نحوه قانونی امرار معاشِ مدعی اعسار، به این امر تصریح کند که با مدیون به مدتی که بتواند نسبت به وضعیت معیشت وی اطلاع کافی داشته باشد، معاشرت داشته و او افزون بر مستثنیات دین هیچ مال قابل دسترسی ندارد که بتواند به وسیله آن دین خود را بپردازد.
همچنین طبق ماده ۵۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی: در صورتی که دلیل اعسار شهادت شهود باشد، باید شهادت کتبی حداقل ۲ نفر از اشخاصی که از وضعیت مالی و زندگانی مدعی اعسار مطلع هستند به دادخواست ضمیمه شود. در شهادتنامه، مشخصات و شغل و وسیله امرار معاش مدعی اعسار و عدم تمکن مالی او برای تادیه هزینه دادرسی با تعیین مبلغ آن باید تصریح شده و شهود باید منشا اطلاعات و مشخصات کامل و اقامتگاه خود را به طور روشن ذکر کنند.
بر اساس شرایط، ممکن است دادگاه به شهادتنامه تفصیلی که ضمیمه دادخواست شده، اکتفا کند و حکم بدهد یا اینکه از مدعی اعسار بخواهد شهود خود را حاضر کند، البته خوانده دعوای اعسار هم می‌تواند دلایلی بر تمکن مدعی ارائه کند.
همچنین در مورد پذیرش شهادت شهود، اظهارات خوانده دعوا در مورد جرح شهود (اعلام فقدان یکی از شرایط لازم برای شهادت) و نظر دادگاه در مورد تعدیل شهود (دارا بودن شرایط لازم برای شهادت) نیز مد نظر قرار می‌گیرد.
لازم به ذکر است، عدم معرفی مال به تنهایی نمی‌تواند دلیلی بر اثبات اعسار مدیون باشد چرا که ممکن است مدعی اعسار اموال متعددی داشته باشد، ولی محکوم‌له قادر به شناسایی آن‌ها نباشد.
-امکان استعلام وضعیت مالی مدعی اعسار:
طبق بند (پ) ماده ۱۱۳ لایحه برنامه هفتم توسعه مقرر شده است: امکان استعلام آنی وضعیت مالی مدعیان اعسار یا ورشکستگی و محکومٌ‌علیه و بدهکار در دوایر اجرای احکام و دوایر اجرای ثبت از طریق سامانه هوشمند استعلامات مالی (سهام) ایجاد شود.
از سوی دیگر امکان بررسی اطلاعات بانکی افراد در موارد مربوط به دعاوی اعسار، برای جلوگیری از اطاله دادرسی و ایجاد یک فرآیند خودکنترلی با قراردادن اسم فرد مدعی اعسار در فهرست افراد معسر و اعلام موضوع به بانک مرکزی و جا‌های دیگر نیز در دستور برنامه تحول قضایی قرار دارد. با اجرایی شدن این طرح، مدعی اعسار با اثبات اعسار خود در دادگاه، اعسارش به دستگاه‌های دیگر مانند بانک‌ها نیز اعلام می‌شود و به این ترتیب از مزایای دیگری مانند اخذ وام‌های کلان و .. محروم می‌شود. در این شرایط فرد با قبول تبعات اثبات اعسار خود در دادگاه باید نسبت به طرح دادخواست اعسار تصمیم بگیرد.
حکم اعسار چه زمانی لغو می‌شود؟
در صورتی که ثابت شود فردی معسر است و حکم به نفع وی صادر شود، اما بعدا اثبات شود اموالی داشته یا اینکه طی مراحل دادرسی یا بعد از آن، از حالت اعسار خارج شده و توانایی مالی پیدا کند، حکم اعسار او لغو و موظف به پرداخت هزینه‌های دادرسی یا پرداخت بدهی خواهد بود.
مرجع صالح رسیدگی به دادخواست اعسار
طبق ماده ۲۴ قانون آیین دادرسی مدنی، رسیدگی به دعوای اعسار به طور کلی با دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی نخستین به دعوای اصلی را دارد یا ابتدا به آن رسیدگی کرده است.
همچنین طبق ماده ۱۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی: دعوای اعسار در مورد محکوم‌به در دادگاه نخستین رسیدگی‌کننده به دعوای اصلی یا دادگاه صادرکننده اجرائیه و به طرفیت محکوم‌له اقامه می‌شود.
رسیدگی به دادخواست اعسار از هزینه‌های دادرسی در مرحله تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی، با دادگاهی است که رای تجدیدنظر یا فرجام را صادر کرده است.
لازم به ذکر است بر اساس ماده ۵۰۹ قانون آیین دادرسی مدنی، در دعاوی متعددی که مدعی اعسار بر یک نفر همزمان اقامه می‌کند، حکم اعساری که نسبت به یکی از دعاوی صادر شود نسبت به بقیه دعاوی نیز مؤثر خواهد بود.
شخصی بودن حکم اعسار، یعنی چه؟
شخصی بودن حکم اعسار به این معناست که اگر دادگاه، حکم به اعسار شخصی بدهد، این حکم فقط در مورد همان شخص مدعی اعسار یعنی «مُعْسر» جاری می‌شود.
حکم اعسار به ارث می‌رسد؟
باتوجه به ماده ۵۱۰ قانون آیین دادرسی مدنی و شخصی بودن حکم اعسار، در صورت فوت معسر، حکم اعسار او به ارث نمی‌رسد و ورثه شخص معسر نمی‌توانند از حکم اعسار متوفی استفاده کنند.
فوت معسر، در هریک از مراحل دادرسی‌های بدوی، تجدیدنظر یا فرجام خواهی، مانع جریان دادرسی نیست و هزینه دادرسی از ورثه او مطالبه می‌شود، مگر آنکه وراث شخص معسر نیز دادخواست اعسار بدهند و اعسار خود را ثابت کنند.
مزایای حکم اعسار
طبق ماده ۵۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی، شخص معسر پس از اثبات اعسار، از مزایای زیر برخوردار می‌شود:
– معافیت موقت از پرداخت تمام یا قسمتی از هزینه دادرسی در مورد دعوایی که برای معافیت از هزینه آن دادخواست اعسار مطرح شده است.
-حق داشتن وکیل معاضدتی و معافیت موقت از پرداخت حق الوکاله
رد اعسار
محکوم‌له می‌تواند با آوردن اسناد و مدارکی مبنی بر تمکن مالی محکوم‌علیه، استطاعت مالی او را ثابت کند و درخواست رد دعوای اعسار او را بدهد.
دلایل رد درخواست اعسار باید توسط دادگاه احراز شود، تا حکم به رد اعسار صادر شود.
تفاوت اعسار با ورشکستگی چیست؟
همانطور که بیان شد، دادخواست برای افراد غیرتاجر قابل استفاده است، اما اگر تاجری (تاجر طبق شرایط قانون تجارت)، وضع مالی مناسبی نداشته و مدعی اعسار باشد، باید طبق ماده ۵۱۲ قانون مدنی و با توجه به مقررات قانون تجارت، دادخواست ورشکستگی بدهد و تنها در صورت اثبات این ادعا، می‌تواند از معافیت پرداخت هزینه دادرسی استفاده کند.
عدم پذیرش ادعای اعسار از فرد تاجر، به این تبعات این امر و نیاز به بررسی بیشتر وضع مالی فرد تاجر است.
اعسار مطلق و اعسار نسبی به چه معناست؟
اگر مدعی اعسار به طور کلی تمکن مالی نداشته باشد و به هیچ وجه نمی‌تواند مبلغی که به آن محکوم شده است یا هزینه دادرسی را بپردازد، اعسار در این صورت از نوع «اعسار مطلق» نامیده می‌شود.
اگر شرایط معسر به نحوی باشد که نمی‌تواند به صورت یکجا بدهی خود را بپردازد، اما به نحو اقساطی قادر به پرداخت باشد، اعسار او از نوع «اعسار نسبی» نامیده می‌شود.
انواع دادخواست اعسار
برخی از انواع دعاوی که در مورد آن دادخواست اعسار مطرح می‌شود عبارتند از:
-اعسار از پرداخت مهریه
-اعسار از پرداخت نفقه
-اعسار از پرداخت بدهی
-اعسار از رد مال
-اعسار از پرداخت ضرر و زیان ناشی از جرم
آیا داشتن وکیل در دعوی اعسار، باعث رد دعوی می‌شود؟
طبق نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه، صرف داشتن وکیل، نمی‌تواند باعث رد دعوای اعسار شود.
